Các vị tiên phong của ngành tin học

Bạn có tin con số biểu diễn trong hình avatar trên là 6.302.715.408? Và ai là tác giả của chiếc bàn tính đó? Mà sao đến nay nó vẫn được dùng sau khi đã từng rất phổ biến ở Babylon từ nhiều thế ký trước công nguyên?

Bạn có ngạc nhiên không — nếu biết thêm rằng nhà lập trình đầu tiên là nữ bá tước Ada Lovelace, con gái chính thức duy nhất của nhà thơ lãng mạn người Anh Byron?

Ada Lovelace (1815–1852)

Hiện có hàng trăm nhân vật tiêu biểu của ngành tin học do các quốc gia và giới hàn lâm, công nghiệp, báo chí… nêu tên theo những tiêu chí riêng, cho nên nếu có sự thiên vị hay không chính xác thì cũng bình thường. Đó là những việc tốt, nhất là trong khi đa số chúng ta chưa biết rõ lịch sử của cả một ngành đã nhanh chóng bao trùm thế giới vào cuối thế kỷ XX.

Từ góc nhìn xã hội học của bảo tàng, tôi nghĩ nên tôn vinh các vị tiên phong của cả 3 nhóm: khoa học, công nghệ và ứng dụng (mặc dù một cá nhân có thể đồng thời đóng vai trò trong các nhóm khác nhau). Qua thực tiễn hoạt động hơn 50 năm và tham khảo trên internet tôi xin đưa ra một danh sách và dần dần sẽ giới thiệu tiểu sử sự nghiệp của hầu hết những vị trong đó.

Sau đây là một số nhân vật tiên phong đã góp sức mở đầu cho những giai đoạn phát triển của các nhánh trong ngành khoa học và công nghệ thông tin:

• Năm 830: Học giả người Ba-Tư Al-Khwarizmi (780–850), 50 tuổi viết sách “Về tính toán với các chữ số Ấn Độ” (On the Calculation with Hindu Numerals) chấp nhận hệ đếm thập phân. Biến thể của tên ông trở thành thuật ngữ tin học “Algorithm”.

Ismail Al-Jazari

• Năm 1206: Nhà sáng chế người Thổ Nhĩ Kỳ Ismail Al-Jazari (1136–1206), 70 tuổi viết sách “Kiến thức về các thiết bị cơ khí khéo léo” (The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices) mô tả 80 thiết bị trong đó có các robot chơi nhạc và một đồng hồ thiên văn được coi như máy cơ khí khả trình đầu tiên.
• Năm 1614: Học giả người Scotland John Napier (1550–1617) 64 tuổi viết sách “Mô tả về bảng lôgarit tuyệt vời” (Mirifici logarithmorum Canonis Descriptio) phát minh lôgarit và bảng tính lôgarit.
• Năm 1642: Học giả người Pháp Blaise Pascal (1623–1662), 19 tuổi chế tạo Pascaline, máy tính cơ khí đầu tiên.
• Năm 1804: Nhà sáng chế người Pháp Joseph-Marie Jacquard (1752–1834), 52 tuổi chế tạo máy dệt tự động dùng bìa lỗ Jacquard.
• Năm 1837: Nhà sáng chế người Anh Charles Babbage (1791–1871), 46 tuổi thiết kế thử nghiệm máy tính thập phân Analytical Engine.
• Năm 1852: Nhà toán học người Anh Ada Lovelace (1815–1852), 37 tuổi hoàn chỉnh ý tưởng lập trình cho Analytical Engine, coi phần cứng và phần mềm là hai mặt khác nhau trên máy tính của Babbage.
• Năm 1854: Học giả tự học người Anh George Boole (1815–1864), 39 tuổi viết sách “Các định luật của tư duy” trong đó có đưa ra đại số nhị phân Boolean.
• Năm 1874: Kỹ sư người Pháp Émile Baudot (1845–1903), 29 tuổi phát minh mã 5-bit Baudot để truyền điện tín.
• Năm 1889: Nhà thống kê người Mỹ gốc Đức Herman Hollerith (1860–1929), 29 tuổi chế tạo máy lập bảng dùng bìa lỗ.

Alan Turing

• Năm 1936: Nhà toán học người Anh Alan Turing (1912–1954), 24 tuổi viết bài “Về các con số có thể tính toán, với một ứng dụng cho vấn đề Entseheidungs” (On Computable Numbers, with an application to the Entseheidungsproblem) mô hình hóa một máy tính phổ quát dựa trên quy trình tính toán của con người.
• Năm 1939: Nhà sáng chế người Mỹ John Atanasoff (1903–1995), 36 tuổi chế tạo máy tính điện tử đầu tiên ABC.
• Năm 1946: Hai nhà sáng chế người Mỹ J. Presper Eckert (1919–1995), 26 tuổi và John Mauchly (1907–1980), 38 tuổi chế tạo máy tính đa năng đầu tiên ENIAC.
• Năm 1971: Kỹ sư người Nhật Masatoshi Shima (1943), 28 tuổi thiết kế bộ vi xử lý 4-bit đầu tiên Intel 4004.
• Năm 1973: Hai kỹ sư người Pháp Trương Trọng Thi (1936–2005, gốc Việt) 37 tuổi và François Gernelle (1944) 29 tuổi chế tạo máy vi tính đầu tiên Micral-N.
• Năm 1975: Hai nhà tin học người Mỹ Bill Gates (1955), 20 tuổi và Paul Allen (1953–2018), 22 tuổi sáng lập công ty phần mềm Microsoft.
• Năm 1976: Hai nhà tin học người Mỹ Steve Jobs (1955–2011), 21 tuổi và Steve Wozniak (1950), 26 tuổi sáng lập công ty máy tính Apple.
• Năm 1978: Hai nhà tin học người Mỹ Vint Cerf (1943), 35 tuổi và Bob Kahn (1938), 40 tuổi phát minh và hoàn chỉnh bộ giao thức mạng TCP/IP.
• Năm 1989: Nhà tin học người Anh Tim Berners-Lee (1955), 34 tuổi phát minh mạng web WWW.
• Năm 1991: Nhà tin học người Mỹ gốc Phần Lan Linus Torvalds (1969), 22 tuổi sáng tạo lõi hệ điều hành nguồn mở Linux.

NCCông